komerski o słowach

I oto mierzymy się z kolejnym słowem, które ma swojego bliskiego krewnego w naszym pięknym, polskim języku. Trivial - po angielsku znaczy ono: błahy, przeciętny, nieistotny, czy nawet – co może zaskoczyć najbardziej – trywialny. Po polsku – i znów posłużmy się SJP – pospolity, ordynarny, mało wyszukany, tudzież banalny i oczywisty.

Skoro w obu tych językach znaczenia i brzmienie się ze sobą zgadzają, można słusznie podejrzewać, że w sprawie maczali palce Starożytni. I słusznie. W klasycznej łacinie trivium oznaczało miejsce w którym spotykają się trzy drogi (tri-”trzy” z dodatkiem via-”droga”) Oczywiście lepszym przekładem byłoby “rozdroża”, choć tu muszę przyznać, że osobiście zawsze uważałem “rozdroża” za miejsce, w którym jedna droga dzieli się na dwie, niż za takie, gdzie spotykają się trzy. Ale być może to nieistotna różnica i winna jest tu jedna z moich pań profesor, która opowiadała mi o symbolice litery Y w pitagoreizmie.

Wracając do adremu – trivium oznaczało też skrzyżowanie - miejsce, w którym ludzie mijali się i na którym spotykali, załatwiając swoje codzienne, wynikające z biegu życia, sprawy. Stąd też i przymiotnik – trivialis - oznaczający coś banalnego, codziennego, pospolitego.

Angielski jednak, to nie łacina i kiedy nasze słowo-bohater pojawiło się w tym języku (co miało miejsce w XV wieku) oznaczało zgoła co innego. Otóż średniowieczny system kształcenia wyróżniał siedem gałęzi wiedzy dostępnych każdemu wolnemu człowiekowi. Owe siedem gałęzi dzielono na dwie – użyjmy koszarowego słownictwa – podgrupy. Pierwsza z nich, pozwolimy ją sobie nazwać Sztukami Wyzwolonymi – nazywana była właśnie trivium i składały się na nią: gramatyka, logika i retoryka.  Druga, słusznie uznana za trudniejszą i bardziej złożoną składała się z: arytmetyki, geometrii, muzyki i astronomii.  Bardziej wymagająca gałąź wiedzy zyskała sobie imię quadrivium. Obie nazwy znaczyły odpowiednio…hmm… trójdrożna i czterodrożna.  Tak czy inaczej, bardziej “humanistyczne” wykształcenie już wtedy uznane zostało za prostsze do osiągnięcia, a że angielski przymiotnik od trivium zabrzmiał trivial, to… mamy, co mamy.  Co może warto dodać, słowo trivial we współczesnym sensie  do pisanej angielszczyzny wprowadził – około stu lat po jego zastosowaniu do nauk – niejaki William Shakespeare w sztuce Henryk VI, wkładając w usta niejakiego Suffolka następujące słowa:

And yet we have but trivial argument,

More than mistrust, that shows him worthy death.

(przekład nadciągnie, kiedy dotrę do polskiego tłumaczenia) Kończę trywialnym  – Do następnego razu…

EDIT: Przekład nadciągnął, ale pomóc nam nie może:

a my nie mamy lepszych argumentów,

Na jego zgubę niż naszą nieufność (tłum. Leon Ulrich)